Никольская сельская модельная библиотека

Учуутал күнүгэр аналлаах хоһооннор

Учуутал диэн кырдьык сүдү, улуу идэ. Бу идэҕэ таба тайаммыттар киэҥ билиилэринэн, олоххо сыһыаннарынан, сүрэхтэрин сылааһынан үөрэнээччилэригэр сырдыгы-кэрэни саҕаллар, үгүс ыччат барҕа махталын, биһирэбилин үйэлэргэ ылаллар.

Слепцов, Н.И. – Таттинов. Учууталга : хоһоон // Таатта улууһа. Сүүс сыл, сүүс суруйааччы. — Ытык Күөл, 2012. — с. 112

Учууталга

Билии-көрүү эйгэтигэр

Бигээн сиэтэн уһуйбуттар,

Үөрүү үрдүк үктэлигэр

Үөрэтэннэр дьоллоотулар.

Ийэм-аҕам тэҥэ буолбут

Истиҥ дьонум учууталлар.

Муҥур-соҥур, мунаах-тэнээх

Мунар суолбун тэлэйэннэр,

Олох сырдык, үөрүүлээх

Олугугар тиэрпиттэр.

Ийэм-аҕам тэҥэ буолбут

Истиҥ дьонум учууталлар.

Үтүө-кэрэ баҕаларын

Үллэрэннэр түҥэппиттэр,

Санаа истиҥ сылааһын

Саргылааннар иҥэрбиттэр.

Ийэм-аҕам тэҥэ буолбут

Истиҥ дьонум учууталлар.

Ыра санаа ыран тиийэр

Ыллыгынан сирдээбиттэр,

Уустук олох эрэйигэр

Уйар күүһү эппиттэр.

Ийэм-аҕам тэҥэ буолбут

Истиҥ дьонум учууталлар.

Аан дойдуну анаарар

Аартык аанын аспыттар,

Алгыс тылы анааннар

Ахта-саныы хаалбыттар.

Ийэм-аҕам тэҥэ буолбут

Истиҥ дьонум учууталлар.

 Учууталбар: хоһоон // Чэгиэн — чаҕаан : хоһооннор / Урсун. — Саха сиринээҕи кинигэ изд-та, 1986. — с. 41

Учууталбар
П. И. Оконешниковаҕа

Намыын, намылхай эн саҥаҥ,
Ылыннарыылаах ытык тылыҥ
Оҕо куппар, дууһабар сайан,
Үтүөҕэ, үрдүккэ тардыстым.

Оттон эн, мин учууталым,
Барар аартыкпын ыйардыы,
Үрдээтэр үрдүүр, сис хайалыы,
Улахан дабааҥҥа ыҥырдыҥ.

Ол дабаан олох диэн ааттанар.
Онно анысхан тыал үрэр,
Ардыгар күн уота ылаарар,
Ардыгар самыырдыыр, хаар түһэр.

Хайатын даҕаны тулуйар
Биир бигэ санаалаах буоларга
Эн миигин өрүүтүн угуйар
Этиҥ, Бороскуобуйа.

Билигин даҕаны миэхэҕэ
Эн намыын, намылхай саҥаккаҥ
Инники ыҥырар, эркээйи
Кэриэтэ аартыкпын чуо ыйар.

Үөрэммит оскуолабар : хоһоон // Соргу көтөҕүүтэ : хоһооннор / Ойуку. — Дьокуускай : Бичик, 2019.- с. 12

Үөрэммит оскуолабар
Оҕо сааспар сүүрбүт-көппүт,
Олус даҕаны суохтаспыт
Оскуолам аанын сэрэнэн,
Оҕонньор долгуйа аһабын.
Ахтар-саныыр оскуолам
Тиҥилэҕэ тип-тигинэс.
Сүүс да сааһын туоллар,
Сүүрэн-көтөн тэйиэккэлэс.
Кини ханна тиэтэйэр,
Иннигэр туох кэтэһэр?

Билии-көрүү көҕө дуу,
Биитэр кими туругурдуу?..
Ыксыыр кини урут тиийэн
Экзаменын туттараары.
Ааспыт көлүөнэ ыччаттарын
Дьылҕаларын кэпсээри.

Хараҥатган тымтык тутан
Сырдыкка кэлбиттэрин.
Өстөөхтөрүн кыайан-хотон
Өрөгөйдөөн өлбүттэрин.
Кырдьыктара хойутаан
Эргиллибит ааттары.
Үйэдэри унуордаан
Ытыллыбыт ыралары.

Көрүдүөргэ күлсүү-салсыы
Кинини аралдьыппат.
Оскуолабыт өссө салҕыы
Хайаларын кэтэһэр?..
Кини хаһан тиийэн кэлэр,
Күүтэр сүүрбэ биирис үйэ.
Саха аймах киэн туттар
Бастыҥ, дьоһун генийэ?

Сүүһүн туолбут оскуолам
Сүрдээҕин диэн долгуйар.
Ааны аһыҥ, туораан биэриҥ,
Киирэн кэллин, тоһуйуҥ!
Ахтар-саныыр оскуолам
Тиҥилэҕэ тип-тигинэс.
Сүүс да сааһын туолдар,
Сүүрэн-көтөн тэйиэккэлэс.

Оскуола интэринээтэ : хоһоон // Соргу көтөҕүүтэ : хоһооннор / Ойуку. — Дьокуускай: Бичик, 2019.- с. 14

Оскуола интэринээтэ
Испитин өллөөбүт, дьиэлээбит,
Ичигэстик таҥыннарбыт,
Интэринээт барахсаны
Истиҥник ахтабыт аны.

Сэрии, сут оҕолоро
Эн тотоойу хааһыгынан
Тыыннаах хаалбыт сылларбытын
Умнубакка кырыйдыбыт.

Улахан дьоннуун тэбис-тэнҥэ
Үлэҕэ мүккүллэммит,
Уһун сайын сынньаммакка
Улааппыппыт «көлүллэммит».

Этэрбэс, үтүлүк тэстэн,
Угунньабыт быган тахсан,
Күннэтэ отууттан тиэстэн
Көлөһүн күнүн аахсарбыт.

Уора-көстө ол быыһыгар
Уончалаах бэдик уолаттар
Оскуолабыт аһылларын
Олуһун даҕаны кэтэһэрбит.

Испитин өллөөбүт, дьиэлээбит,
Ичигэстик таҥыннарбыт,
Ийэбит кэриэтэ иитэлээбит
Интэринээти ахтабыт.

Гольдеров, В. – Ороһу Уола. Умнуллубат онус кылаас : хоһоон // Сүүрбэһис үйэ хоһоонньуттара : Саха поэзиятын антологията. — Дьокуускай : Бичик, 2000. — с. 118

Умнуллубат онус кылаас

Күлэн-оонньоон, айдаарсан,

 Сэмэлэһэн, хайҕаһан,

 Күүстээх дьаныар үорэхтиин

 Күрэхтэспит күннэрбит—

 Умнуллубат онус кылаас,

Чэгиэн-чэбдик эдэр саас.

Ньургун майгы, туйгун үөрэх

 Доҕордоспут кыыһыгар

Тэбэнэттээх өй-сүрэх

Тэһииннэппит кэмнэрэ—

Умнуллубат онус кылаас,

Таптыыр нарын эдэр саас.

 Дьоһун-мааны майгылаах,

Дьоҥҥо мэлдьи туһалаах

Үлэ киһитэ буоларга

 Баҕарарым туохтан да!—

 Умнуллубат онус кылаас,

 Сырдык дьулуур—эдэр саас.

Кынаттаабыт оскуолам

Ыйан биэрбит суолун тутан,

 Кэллим манна, алааспар,

 Доҕоттордуун айа-тута—

Умнуллубат онус кылаас

 Уоттаах санаа—эдэр саас.

Ытык ыра санааларым

 Сырдык чаҕыл кыымнарын

Өйдоон кэлэн кэнэҕэс

Көмүскэбэр уу көстүө…—

 Умнуллубат онус кылаас,

Ойор күннээх эдэр саас!

Учуутал санаалара : хоһоон // Мин көтөр кынаттааҕым буоллар… : хоһооннор, поэмалар, кэпсээннэр, тылбаастар / Иван Арбита. — Дьокуускай : Бичик, 2013.- с. 57

Учуутал санаалара

Билигин мин үөрэппит оҕолорум —

Аан дойду дьоллоох дьонноро.

Кэлэр күн кэскилин оҥороору,

Үөрэнэр дьиэҕэ туоллулар.

Билигин мин үөрэппит уолум

 Хойут инженер буолуоҕа,

Ким да кыайан оҥоруо суоҕун

Кини маҥнай оҥоруоҕа.

Мин үөрэтэр уолум сайдан-үүнэн

Хойут халлаан далайын дабаиыаҕа.

 Эльбрус, Этна, Гималай үрдүнэн

Тимир мохсоҕолу салайыаҕа

Иркутскай куораттан өрөбүл күн

Мин дьиэбэр дьаарбайа кэлиэҕэ,

Киэҥ сиргэ кэрэни көрбүтүн

Миэхэ кэрэхсэтэ кэпсиэҕэ.

Сир картатын остуолга тэлгэтэн

 Саҥа куораттары көрдөрүө,

Оччоҕо мин ситэн билбэтэхпин

Киниттэн көрөн үөрэниэм.

Мин үөрэнээччим улааттаҕына

 Ученай буолуоҕа,

 Электричество снарээттарынан

 Атомы буомбалыаҕа

Билигин мин үөрэппит кыыһым

Хойут врач буолуоҕа,

Сэллик өлүү хараҥа кырыыһын

 Кини биһигиттэн араарыаҕа.

Биһиги мичээрдиир эдэрбитин,

 Биһиги чэлгийэр чэбдикпитин,

 Дьулуурдаах үлэбит эгэлгэтин

 Кэлэр кэмнэргэ сэргэхситиэ.

Билигин мин үөрэппит кыысчааным

Кэскиллээх үүнэр күннэргэ ,

Советскай хонуулар аайы

Мичурин саадын көҕөрдүө.

 Билигин мин үөрэппит кыыһым

Москваҕа баран ыллаабытын

Сынньалаҥым быыһыгар

 Радионан истэ сытыам.

Онон мин үөрэтэр оҕолорум

Улахан суолунан барыахтара,

Киэҥ сир киэлитигэр норуот олоҕун

Кинилэр айыахтара.

Дорообо оскуолабыт !: хоһоон // Талыллыбыт айымньылар / Семен Руфов (Саха народнай суруйааччылара). — Дьокуускай : Бичик, 2017. — с. 16

Дорообо оскуолабыт!
Итиитик саныы сылдьабыт,
Иитиллэр оскуолабыт!
Эн ыччаттарыҥ кэлэммит
Эҕэрдэ этэн эрэбит.

Сайыны быһа утуктуу
Чуҥкуйбуккун умнубуккун —
Эн бүгүн уруккугунуу
Эмиэ көрүнэн туолбуккун!

«Үтүө чаас!» диэн эҕэрдэлээн,
Ааныҥ үрдүттэн уруйдуу,
Кыраасканан күлүмүрдээн
Кылбайан, тупсан тоһуйдуҥ. 

Күлсүү-салсыы, көрдөөх күүгээн
Көрүдүөр иһин толорор,
Эйигин ахтан эрдэлээн
Кэллибит бары оҕолор.

Сылы быһа билиигиттэн
Сылайбакка кэпсээн биэриэҥ,
Ийэ дойдуга эрдэттэн
Итии тапталбытын иитиэҥ.

«Үөрэниэххэ» диэн эһэбит
Улуу Ленин кэриэһин
Экчи толоруохпут диэммит
Эрэннэрэбит эйигин!

Харандаас : хоһоон // Талыллыбыт айымньылар / Семен Руфов (Саха народнай суруйааччылара). — Дьокуускай : Бичик, 2017. — с. 17

Харандаас
Харандаас, харандаас,
Харачаан харандаас!
Сарсыарда тураммын,
Суунаммын, таҥнаммын,
Суумкабын тутаммын
Үөрэнэ барабын.

Харандаас, харандаас,
Харачаан харандаас!
Учуутал ыйарын
Барытын толоруом,
Эйигин ыламмын
Аан бастаан суруйуом.

Харандаас, харандаас,
Харачаан харандаас!
Үөрэнэн бүтэммин
Үлэһит буолуоҕум,
Эйигин мэлдьитин
Харыстаан тутуоҕум!

Учууталга : хоһоон // Талыллыбыт айымньылар / Чаҕылҕан. — Якутскай, Саха сиринээҕи кинигэ изд- та, 1972 . – с. 117

                 Учууталга

Киэҥ ыллыкка киллэрбит.

Үөрэх сырдыгын биэрбит

Ытыкталлаах доҕорум,

Кырдьаҕас учууталым!

Үөрэ-көтө үрүмэччилэнэр

Үөрэх күннэрэ аастылар.

Оҕо caahы кытары

Олох киэҥэр  састылар.

Эн ииппит оҕолоруҥ

Эҥин үлэhит буоланнар,

Олох дьолун оҥоро

Бары тарҕаан бардылар.

Ол да буоллар кинилэр

Үүнэр үтүө саастарын

Сайаҕас сирдьиттэрин ­–

Эйигин умнубаттар.

Ханнык да сир ырааҕар,

Xahaн, хайдах да буоллар,­

Эн тылыҥ сайаҕаhа

Кинилэри кытта баар.

Көлүөнэ дьону ииппит

Кырдьаҕас учууталым,

Ылыый мин илиибиттэн

Ыччаттарыҥ махталын!

Маҥнайгы уруок : хоһоон // Өксөкүлээх сэргэ : хоһооннор / Иван Гоголев. — Якутскай, Саха сиринээҕи кинигэ изд- та, 1979. — с. 54.

Маҥнайгы уруок

Учуутал кылааска киирэр…

Кэчигирээн олороллор

Олох тыыннаах cибэккилэрэ

Быыкайкаан оҕолор.

Кинилэртэн туох дьон тахсар?

Кырааска сыттаах паартаҕа

Баҕар саҥа Maкapeнкo

Иhийбитэ буолуоҕа…

Мичэрдиир. Буквары ылар.

Арыйар маҥнайгы лииһин,

Сир улуу учуутала

Одуулуур муударай Ленин.

Төбөтүн кыҥначчы туттан,

Хара бинсээгин нэлэккэйдээн,

Сиэбигэр уктан турда:

«Үтүө дьонноpу үүннэртээ.

Орто дьоннор улууну

Айыахтара cyoҕa сатаан,

Олохпут улуу дьолу

Дьоҥҥо бэлэх биэриэх тycтaax!»

Учуутал ырыата : хоһоон // Өксөкүлээх сэргэ : хоһооннор / Иван Гоголев. — Якутскай, Саха сиринээҕи кинигэ изд- та, 1979. — с. 403

Учуутал ырыата

Мин уруокпар бэлэмнэнэн

Чуумпу түүн олоробун,

Өйүм-санаам мэлдьи миэнэ

Үөрэтэр оҕолорум.

Тэтэрээккит лииhэ маҥан

Куба буолан сапсынар,

Олох улуу муоратынан

Кылбаҥныы дайар, дайар.

Көтүҥ, көтүҥ ыраах, ыраах

Үөрэтэр оҕолорум,

Ким үрдүккэ көтөр кыахтаах

Ол булар үрдүк дьолу.

Сиргэ дьоллоох эрэ дьоннор

Кэрэни оҥороллор,

Мин үөрэтэр оҕолорум,

Айсыҥ кэрэ олоҕу.

Көтүҥ, көтүҥ ыраах, ыраах

Эдэркээн куба буолан,

Ким үрдүккэ көтөр кыахтaax

Ол үрдүк дьолу булар.

Васильев, Е. Оскуолаҕа үөрэниэм : хоһоон // Аптаах холбуйачаан : Хоһооннор, остуоруйалар, кэпсээннэр, таабырыннар / Хомуйан оҥордо Г.А. Кирова. – Дьокуускай : Бичик, 1999. — с. 157

Оскуолаҕа үөрэниэм

Сэттэ сааспын туоламмын,

 Син улааппыт киһибин.

Ийэм миэхэ мичээрдиир,

 Имэрийэр: «Үөрэн», — диир.

Саҥа форма кэтэммин,

Саҥа суумка сүгэммин,

Саҥа суолга киирэммин,

 Саҥа киһи иһэбин.

 А -тан, Б -тан саҕалаан,

Ааҕыам уонна суруйуом,

 Арахпакка дьулуһан

Ахсаан суоттуом, ойуулуом.

Билии-көрүү кылаатын

Бииртэн-биири арыйыам,

Үөрэх үрдүк чыпчаалын

Үөһэ өрө дабайыам.

Туйаарыскай, Константин. Оскуолаҕа киириэхпи т: хоһоон// Аптаах холбуйачаан : Хоһооннор, остуоруйалар, кэпсээннэр, таабырыннар / хомуйан оҥордо Г.А. Кирова. – Дьокуускай : Бичик, 1999. — с. 156

Оскуолаҕа киириэхпит

Биһи бары кырабыт —

Садка сылдьар саастаахпыт.

Бары бииргэ мустабыт,

Көрү-нары тардабыт.

Кустаах хааһы үтүктэн

 Куоталаһан ылабыт.

 «Бөрө-саһыл» буоламмыт

«Куобахтары» сырсабыт.

Саһа -саһа көрдөһөн

 Саамылаһа сүүрэбит.

Салаасканан тэлээрдэн

Сыыртан таптаан түһэбит.

Биһи бары кырабыт —

Сэттэбитин туолабыт.

 Кэлэр сыллаах күһүҥҥэ

 Оскуолаҕа барыахпыт.

Учуутал доҕорбор : хоһоон // Талыллыбыт айымньылар / Петр Тобуроков.- Якутскай, Саха сиринээҕи кинигэ изд- та, 1977. —  с. 38

Учуутал доҕорбор

Долгуннаах хара баттаҕыҥ

 Аны кырыата ууллубат,

 Арай саһархай хараҕыҥ

 Эйэҕэс мичээрэ кырдьыбат.

Сэрииттэн кэлэри кэтэһэн,

 Уоттаах олорбут түүннэргин,

 Таптыыр үлэҕэр түбүгүрэн,

Умнан ылаҕын билигин.

Сарсыарда үөрэтэ бараҕын,

Тэтэрээт — остуолу толору.

Хойутаан, утуктуур хараҕыҥ

 Көрбүт көрдөөх оҕолору.

Урут мэниктээн мөҕүллэр

 «Кырачаан» ааттанар Алеша

 Үлэтэ дьоҥҥо биһирэнэр,

Ветеринар буолла колхозка.

Кутуйах куттаан ытатар

Сэмэй Димката билигин

 Түөһүгэр сулус умайар —

 Герой буолбутун билэҕин.

Оччугуй оҕо, улаатан,

 Табаарыс дэниллиэр диэритин

 Учуутал киниэхэ — ийэ, аҕа,

Аныыр тапталын, сүрэҕин.

 Кэрэтиэн, олох минньигэһин

 Үлэттэн булан, астынар,

Күн-дьыл күндү бэлэҕин —

 Ыччат махталын мунньунар.

Тобуруокап, П. Учууталга үөрэммиттэр : хоһоон // Оҕо литературатын антологията / [ хомуйан оҥордулар : В.Н. Луковцев, М.Г. Макеева ; редкол.: А.В.Егоров уо.д.а.]. —  Дьокуускай : Бичик, 2015. —  с. 66

Учууталга үөрэммиттэр

Учууталга үөрэммиттэр

Оҕонньоттор, эмээхситтэр,

Учууталга үөрэммиттэр

 Учёнайдар, инженердэр.

Учууталга үөрэммиттэр

Улууканнаах бөлүһүөктэр,

Ыйга тиийбит космонавтар,

Ый хараабын айааччылар.

Учуутал — ийэ, аҕа,

Учуутал — доҕор, атас,

Уһун сааска умнубакка

Учууталы ытыктыахха!

Руфов, С.Т. Дорообо, оскуолабыт! : хоһоон // Оҕо литературатын антологията/ [ хомуйан оҥордулар: В.Н. Луковцев, М.Г. Макеева ; редкол.: А.В.Егоров уо.д.а.]. – Дьокуускай : Бичик, 2015. — с. 84

   Дорообо, оскуолабыт! 

Итиитик саныы сылдьабыт,

 Иитиллэр оскуолабыт!

 Эн ыччаттарыҥ кэлэммит

Эҕэрдэ этэн эрэбит.

Сайыны быһа утуктуу

Чуҥкуйбуккун умнубуккун —

Эн бугун уруккугунуу

 Эмиэ көрүнэн туолбуккун!

 Үтуө чаас! — диэн эҕэрдэлээн,

 Ааныҥ урдуттэн уруйдуу,

 Кыраасканан кулумурдээн

 Кылбайан, тупсан тоһуйдуҥ.

 Кулсуу-салсыы, көрдөөх күүгээн

 Көрудуөр иһин толорор,

 Эйигин ахтан эрдэлээн

 Кэллибит бары оҕолор.

Сылы быһа билиигиттэн

Сылайбакка кэпсээн биэриэк;

 Ийэ дойдуга эрдэттэн

Итии тапталбытын иитиэ.

Маҥнайгы учууталбар : хоһоон // Кэпсээннэр, хоһооннор : Орто уонна улахан саастаах оскуола оҕолоругар / Амма Аччыгыйа ; хомуйан оҥордо Д.В. Кириллин; киирии тылын суруйда Д.В. Кириллин. — Дьокуускай : Бичик, 2005. — с. 141.

 Маҥнайгы учууталбар

Бараммат-хороммот

Банаардаах сырдыкка

Баҕабын толорор

Бастыҥныыр доҕорбун,

Ааҕаммын, айхаллыыр

Дьоллордоох-тускуга

Уһуйан үөрэппит

Учуутал убайбар –

Эдэрдиир бэйэкэм

Эрчимнээх сүрэхтэн

Эрэйи чэпчэтэр

Эҕэрдэ ыытабын!

Далайым уутугар

Таҥнастан сытыахпын

Далаһа кэбиһэн

Таһырдьа таһааркар.

Алаарыйар сырдык,

Айхаллаах кырдьык

Айанын суолугар

Атааран киллээркэр –

Эдэрдиир бэйэкэм

Эрчимнээх сүрэхтэн

Эрэйи чэпчэтэр

Эҕэрдэ ыытабын!

Баайдары бахтарар

Бассабыык суолунан

Барартан кэрэйбэт

Баараҕай санааҕа,

Сырдыктыыр олохпор

Сырсартан хаалбакка,

Өстөөҕү өһөрөн

Өргүһүн тоһутан,

Хааннардаах батталы

Харсаммын кыайарга

Ханыылаах Союзпар

Харахпын аспыккар –

Эдэрдиир бэйэкэм

Эрчимнээх сүрэхтэн

Эрэйи чэпчэтэр

Эҕэрдэ ыытабын!

Учууталбар Е.Г. Слепцоваҕа : хоһоон // 1000 туруйа / Дмитрий Дыдаев. — Якутскай, Саха сиринээҕи кинигэ изд- та, 1971. — с. 48

Учууталбар Е.Г. Слепцоваҕа

Мин таптыыр учууталым,

Евдокия Григорьевна,

Устан aahap хас сылым

Улам быһый атахтанна.

Бэҕэһээ курдук этэ

Эйиэхэ үөрзммитим,

Бүгүн уолбун үөрэттэрэ

Оскуолаҕа бу кэллим.

Хара тыам маһын тэҥэ

 Халыан үгүс доҕотторбун

 Үлэ., олох тсүүрээнэ

Тарҕатта дойду устун.

Сорохторо Айхалга

Солун куорат туталлар,

Атыттара Алдаҥҥа

 Кыһыл көмүс сууйаллар.

Үгүс доҕор колхозка —

Бааһынаҕа, хочоҕо

От охсо, бурдук быһа,—

Дьолу айса олордоҕо.

Сорох атас филиалтан

Күнүскү чэйгэ быкпат,

Наукаҕа тапталыттан

 Бэл түүн аанньа утуйбат.

Сыччах, мин соҕотоҕун

Муммут кус оҕотунуу

АаЬа сүүрбүт доҕотторбун

 Санньы көрөн хааллым дуу?

 О, суох, күндү учууталым,

 Кутурукка соһуллартан

Урут да куттанарым,

Куттанабын бүгүн да.

Күн-дьыл сонун эҥэриттэн-

Кыл мүччү тутуһаммын,

 Умса-төннө дэллэрийэн

Уолаттарбын сырсабын.

Хаалар баҕа суох отой,

Бастыыр эмиэ биллибэт.

Очуос үөһэ бары хотой

 Дьиэлэммитэ  иһиллибэт…

Мин таптыыр учууталым,

Евдокия Григорьевна,

Устан aahap хас сылым

 Улам быһый атахтанна.

Маҥнайгы күн : хоһоон // Дьону доллоох оҥороору : хоһооннор/ Баал Хабырыыс . — Дьокуускай : Бичик, 2018. – с. 12.

Маҥнайгы күн

Бүгүн үтүө күн үүннэ, —

Оскуола аһыллар.

Суумкаларын сүгэннэр

Оҕолор бардылар.

Тиийдилэр бэйэлэрэ

 Урут үөрэммиттэр.

 Оттон саҥа кэлэри

 Ийэлэрэ илтэ.

Паарта, дуоска барыта

Хап-хара кырааска.

Кээлтэр сэттэ саастаахтар

 Первэй кылааска.

Оскуола олус ыраас,

Оскуола үчүгэй.

Бу баар «1 А кылаас» —

Суруктаах үрдүгэр.

Чуораан тыаһа чугдаарар:

«Киириҥ», — уруок буолла.

Ырыа, айдаан ах барар,

 Чуумпурар оскуола.

Бүгүн сүрдээх сылаас күн

 Күлүмнүү унаарда.

Арыллаллар кылааска

Саҥа буквардар.

 Суруйуу уруога : хоһоон // Дьону доллоох оҥороору : хоһооннор / Баал Хабырыыс. — Дьокуускай : Бичик, 2018. — с. 13.

Суруйуу уруога

Түннүккэ тыаһыыр, курулуур

 Күһүҥҥү күүстээх самыыр.

Первэй кылааска суруйуу,

Элбэх харандаас хамсыыр.

Тэтэрээт халтархай, ыраас

Тарт үөһэттэн аллара.

 Ааһа барыма, харандаас,

Айаас ат курдук, туораан.

Суруллар көнө сурааһын

 Күөгү курдук тордуохтаах.

 Холбоо төгүрүк аҥаарын,

«А» диэн буква буолуохтаах.

Хара сурааһын тардыллар,

 Харандаас бөҕө хамсыыр.

Таһырдьа түһэн сыыйыллар

 Күһүҥҥү’ күүстээх самыыр.

Үөрэппит оскуолаба р: хоһоон // Кымыс ырыата : ырыалар, хоһооннор, поэмалар / П.Тулааһынап. — Якутскай, Саха сиринээҕи кинигэ изд- та, 1969. — с. 298.

Үөрэппит оскуолабар

Дорообо,

Үөрэппит оскуолам,—

Мин олоҕум маҥнайгы хардыыта.

Мин үтүөҕэ баҕарар баҕам,

Мнн дьолум бастакы сардаҥата.

Чуораан тыаһынан кылыгыраан,

Көрүстүлэр күүлэҥ, кирилиэһиҥ

Таҥнары сүүрэн, көрүлүү айдааран

Өйдүүбүн

 Биһиги үөрэтэн,

Маҥнайгы хараҥаччыларбытын

 Эн кылааһыҥ иһиттэн

Көтүтэн таһаартыырбытын.

Кемүс уйаларын иһиттэн

Көтөллөрө көҥүл оҕолоро,

Күргүөмнээх күүс үлэнэн

 Күндү олоҕу оҥоро.

Уруккуҥ курдук  эн тураҕын

Мин учууталлаабыт оскуолам.

Эн боруоккун эмиэ атыллаатым

 Уон сыл буолан баран.

Уон сайын, эн кырдалгар түһэн,

Кыталыктар кыҥкынаһан аастылар.

Эн кыһаҥ итии төлөнүттэн

 Саҥа сибэккилэр таҕыстылар.

Киэн туттабын, мин оскуолам,—

Эйигин бүтэрэн тахсыбыттар

Кыргыһыыга буурҕа буолан’,

Кыайыы этиҥэр кыттыспыттар.

Кинилэри дьол муостатыгар

Биһиги үктэннэрэн биэрбиппит,

Өстөөҕү түүнүктээх уйатыгар

Түҥнэрэргэ үөрэппиппит.

Киэн туттабын

Үөрэппит оҕолорбунан,—

Уотунан оонньообуттары уот буолан,

 Кылыһынан тииспиттэри кылыс буолан,

Кыргыһыыга кыайбыттарынан.

Үерэппит ыччатым

Эн ааҥҥын

Саппыта уон сылын туолуута,

Суруйбута албан ааттарын

 «Катюша» субуруйар уота.

Кэллилэр көмүс киистэнэн

 Күлүмүрдүүр үлэ күннэрэ,

Сыһыыга сылгылар кистииллэр,

 Ходуһаҕа косилка сүүрдэ.

Киэн туттабын үөрэппит оҕолорбунан

 Үлэҕэ кинилэр бастаатылар,

Артыал буруотун унаарытан,

 Алтан сэргэни астылар.

Сыркыс – Василий Иванович Ефимов. 

                    Учуутал

Ааны, Быны биллэрбит,

Ааҕар, суруйар оҥорбут,

Ахсаан суотун үөрэппит,

Атас-доҕор учуутал.

Кэрэ ыллам ырыалаах,

Көрдөөх кэпсээн кэһиилээх,

Күҥҥэ бүппэт оонньуулаах,

Күндү-мааны учуутал.

Мааны-күндү учуутал.

Күнү-дьылы аахсыбат,

Күүстээх үлэ чаҕыппат,

Көччүк олох көҕүппэт,

Көрсүө-сэмэй учуутал.

Сэмэй-көрсүө учуутал.

Бэйдиэ санаа батыспат,

Бэйэтин туһун көрүммэт,

Барыыс ыла сатаабат,

Бастыҥ киһим учуутал.

Киһим – бастыҥ учуутал.

Күүстээх санаа үөскэппит,

Куорсун анньан көтүппүт,

Кырдьар диэни билиммэт

Куруук эдэр учуутал,

Куруук эдэр – учуутал.

Шишигин С.С.  Учуутaлга

Үрдүккэ угуйар үөрэҕиҥ

Абылыыр ыччаппыт сүрэҕиҥ,

Ол онтон астынар сүрэҕиҥ

Дуоhуйан оҕолуу үөрэҕин.

Үөрэтэр, такайар кыhаҕын

Күн аайы долгуйа аhаҕын,

Мичээргин тулаҕар ыhаҕын,

Саҥаны, ырааhы айаҕын.

Ыраны кынаттыыр алгыhыҥ –

Саргыны салайсар аналыҥ!

Кэскили кэҥэтэр күрэҕиҥ –

Үтүөнү төрүттүүр түөрэҕиҥ!

Эн дьайы силистиин түөрэҕиҥ

Сүргэни үөрүүнэн күүрдэҕин,

Санааны сырдатар күүстээххин,

Эрэйтэн иҥнибэт иэстээххин!

Ол иhин толору дьоллооххун!

Бүтэһик чуораан : хоһооннор/ А.М. Егорова. — Дьокуускай : Алаас, 2018. – 24 с.

Оскуолаҕа

Үөрэх үтүө күннэрэ

Үмүөрүһэн аастылар,

Оҕо сааспыт кэмнэрэ

Ойуоккалаан хааллылар.

Оҕо сааспыт уйата

Оскуолабыт барахсан,

Киэҥ олоххо киирэбит

Эйигиттэн арахсан.

Үөрэх үрдүк чыпчаалыгар

Биһигини атаардыҥ,

Сырдык билии иҥэрэн

Саҕахпытын арыйдыҥ.

Үөрэппит- ииппит үтүөҕүн

Үйэлэргэ өйдүөхпүт,

Тирэх буолбут уйабытын

Таптыы- ахта саныахпыт.

Бүтэһик чуораан

Күөх халлааҥҥа көмүс күн

Күлүмүрдүү күөрэйдэ,

Дууһабытын долгута

Чуораанчыкпыт  чугдаарда.

Баһыыба, оскуолабыт

Билиини биэрбит кыһабыт.

Тапталлаах иккис дьиэбит

Тирэх буолбут уйабыт.

Эн элбэх оҕону үөрэттиҥ,

Олох киэҥ аартыгар атаардыҥ,

Үтүөҕэ- кэрэҕэ уһуйдуҥ

Алгыстаах ааммытын арыйдыҥ.

Убаастабыллаах учууталбыт…

Бастакы кылаастан

Биһигини үөрэтэҕин,

Билии – көрүү сүмэтин

Болҕойоҥҥун иҥэрэҕин.

            Аартыкпытын арыйаҥҥын

            Араас сиргэ угуйаҕын.

Үөрэххэ, үлэҕэ, күрэххэ

Тапталы күөдьүтэҕин,

Үҥкүүлэтэн, ыллатан

Үрдүккэ көтүтэҕин.

            Үгүстүк хайҕаан үөрдэҕин,

            Түбүгүрэҕин, сүүрэҕин.

Уран дьикти ойууну

Умсугуйа айаҕын,

Уустук кэрэ оһуору

Уратытык тардаҕын.

            Эн барытын сатыыгын

Эн барытын кыайаҕын.

Иллэҥэ суох сүүрэн- көтөн

Сайыннара сатыыгын,

Барытыгар кытыннаран

Бириэмэҕин барыыгын.

            Эн барытын өйдүүгүн

            Барыбытын өйүүгүн.

Оҕо сааспыт аастар ааһыа

Уһун олох устар устуо,

Умнуохпут суоҕа учууталбытын,

Суолдьут сулус доҕорбутун.

            Биһиэхэ анаабыт дьылҕатын,

            Толоро сатыахпыт ыратын.

Маҥнайгы учууталбытыгар

Бука бары сиэттиһэн

Оскуолаҕа тиийбиппит,

(учуутал аата, отчествота)

Кылааһыгар киирбиппит.

Амарахтык сыһыаннаһан

Үөрэппитиҥ, ииппитиҥ,

Билии- көрүү сүмэтин

Кыра дьоҥҥо арыйбытыҥ.

Күн иллэҥи билбэккэ

Бүөбэйдэһэн тахсарыҥ,

Үрдүккэ, кэрэҕэ, сырдыкка

Барыбытын тардарын.

Махтанабыт Эйиэхэ,

Маҥнайгы Учууталбыт,

(аата, отчествота)

Тумус туттар киһибит.

Ииппит- үөрэппит учууталбытыгар

Үрдүкү кылааска үөрэнэр

Үтүөкэн кэмнэрбитин,

Үүнэр- сайдар, улаатар

Үөрүүлээх күннэрбитин

Эйигинниин ситимниибит,

Эйигинниин холбуубут.

Бэһистэн сөпсөһөн,

Бэркэ диэн тапсыһан

Хаамабыт сиэттиһэн

Оскуола суолунан.

Кылааһым туһа диэн

Кыһаллан биэрэҕин,

Үөрэх- билии иҥэрэн

Түбүгүрэ сүүрэҕин.

Бииртэн- биир кылааһы

Этэҥҥэ бүтэрэммит,

Олох сырдык аартыгар

Бүгүн бу үктэнэбит.

Эн үтүөҥ манна баар,

Эн өҥөҥ манна баар,

Киэн туттар сиэрдээх сүбэһиппит,

Үтүктэр- үөрэнэр үтүө холобурбут.

Үлэһиттэргэ

Оскуолабыт туһугар

Олуһун кыһаллаҕыт,

Сууйан, сотон, ыраастаан

Түбүгүрэ сылдьаҕыт.

Сылаалаах үлэҕитин

Үөрэнээччи сыаналаатын,

Үлүскэннээх үлэҕитин

Оҕо аймах харыстаатын.

Хамнаскытын эптиннэр,

Стимулгутун эптиннэр,

Түбүктээх үлэҕит түмүгэр

Махтал тылын эттиннэр.

Математика учууталыгар

Суот- учуот чуолкайын,

Логика таайбараҥын,

Алгебра алыптарын,

Геометрия чыпчаалларын

Кыһаллаҥҥыт быһаардыгыт,

Кичэйэҥҥит биллэрдигит.

Күнүн аайы өйдөттүгүт,

Умсугута үөрэттигит.

Математиканы сөбүлүүрбүтүгэр

Олук уурбуккутугар

Үөрэххэ- билиигэ уһуйбуккутугар

Аламаҕай тылбытын эһиэхэ аныыбыт

Эҕэрдэ эриэккэһин бу туран этэбит.

Саха тылын учууталыгар

Төрөөбүт тыл, төрөөбүт тыл

Туохтааҕар да күүстээх,

Төрөөбүт тыл, төрөөбүт тыл

Туохтааҕар да күндү…

Уран тыллаах айымньыны

Умсугута аахтардыгыт,

Иһирэх тыллаах хоһооннору

Иэйэн- куойан үөрэттигит.

Эппит- кэрпит суолгутунан

Эрэллээхтик хардыылыахпыт,

Сахабыт сайдам тылынан

Сайаҕастык саҥарыахпыт.

Физкультура, ОБЖ, үлэ учууталларыгар

Эт- хаан өттүнэн сайдарбытыгар,

Өй- санаа өттүнэн ситэрбитигэр,

Үлэни өрө тута улаатарбытыгар,

Олох араас моһуоктарын туоруурбутугар

Сүүрдэн- көтүтэн

Дьаныһан эрчийдигит,

Кыһаллан- мүһэллэн

Барытын көрдөрдүгүт,

Быһылааннары быһа түһэн

Быыһанарга үөрэттигит.

Үөрэппит уруоктаргыт өйбүтүгэр хаалыахтара,

Иҥэрбит сүбэлэргит олоххо туһалыахтара,

Аҕалыы кыһамньыгытыгар олуһун махтанабыт,

Үчүгэй үлэҕит иһин үтүө тыллары этэбит.

Информатика, физика учууталларыгар

Сүүрбэ биирис үйэ оҕолоро

Сайдыылаах үйэни кытта тэҥҥэ хардыылыыбыт.

Саҥа технологиялар доҕотторо

Биһирээччилэрэ буолабыт.

Информатиканы интэриэһиргээн,

Көтүппэккэ үөрэттибит,

Физиканы олус сэргээн,

Кыһалламмыт биллибит.

Баһылаабыт билиибитинэн

Үөрэ- көтө туттабыт,

Үөрэппит учууталларбытыгар,

Махтал тылларын этэбит.

История, биология, химия, география учууталларыгар

Былыргыны быһааран биэрэҕит,

Былыты арыйан сэһэргиигит,

Үүнээйини ырытан кэпсиигит.

Химия дьиктитин тириэрдэҕит.

Аан дойду устун айаннааммыт

Араас дьиктилэри арыйдыбыт,

Уруоктаргытыгар олороммут

Үгүс элбэҕи биллибит.

Умсулҕаннаах уруоктардаах

Учууталларбыт барахсаттар…

Кэскиллээх үлэҕит

Кэҥээн- тэнийэн истин,

Айымньылаах үлэҕит

Кэмигэр сыаналаннын.

Оскуола администрациятыгар

Оскуола күүрээннээх үлэтин

Ситимнээн, тэрийэн биэрэҕит,

Учуутал түбүктээх идэтин

Күөдьүтэн, күүркэтэн иһэҕит.

Оскуола тирэҕэ,

Эрэнэр эрэлэ,

Эдэргэ- сүбэтэ,

Тустаахха – көмөтө…

Салайар дьоҕургут сайыннын.

Үлэҕит үтүөтэ ааттаннын.

Бүлүүбүт бүттүүнэ махтаннын

Үөрэппит ыччаккыт аҕыннын.

Эбии үөрэхтээһин учууталларыгар…

Айар аартыкпыт ааннарын

Аа- дьуо арыйан биэрэҕит,

Айылҕаттан дьоҕурбутун

Утуу- субуу уһугуннараҕыт.

Ырыаҕа, үҥкүүгэ эрчийэн

Талааммытын таһаараҕыт,

Оһуокайдатан, тойуктатан

Уран тыллары иҥэрэҕит.

Эһиэхэҕэ эрчиллэммит

Уруһуйдьут буоллубут.

Тигэн, ааҕан, оҥорон

Элбэххэ уһуйулуннубут.

Ыллаан- туойан, айан- тутан

Тулабытын сырдатыҥ

Кэнчээри эдэр ыччаты

Үрдүктэн- үрдүккэ көтүтүҥ.

Нуучча тылын учууталыгар

Русский знаем с детских лет,

Он нам очень нужен,

Без него никак, нет – нет

С ним мы очень дружим.

Надо нам его любить-

Это очень важно,

Со всей страною говорить

Можем очень складно.

Нам помог все изучить

Милый наш учитель,

Правил знаков и корней,

Падежей даритель.

Мы хотим вам пожелать,

Яркого признания.

Знали, чтобы все на пять,

И любили знание.

Аҕам саастаах дьоҥҥо ананар. (эбээлэргэ, эһээлэргэ)

Мин эбэм : Хоһоон// Туһа киһитэ : кыра саастаах оскуола оҕолоругар хоһооннор уонна остуоруйалар / Баал Хабырыыс.- Саха сиринээҕи кинигэ изд-та, 1968. — 4 с.

Мин эбэм

Мин эбэм эрэйдээх.
Иистэнэр идэлээх.
Иннэтин, сүүтүгүн
Элбэхтик сүтэрэр.

Бэрт чугас да баарын
Булумна көрдөтөр.
Хаһыспыт сириттэн
Көстөрүн туой сөҕөр.

— Букатын мэлиттим,
Бул эрэ хамсабын.
Эбэбэр этэбин:
— Эн тута сылдьаҕын
— Соһуйар, өмүрэр,
— Өттүгүн охсунар:
— Оо, кырдьар — үлүгэр!
— Табааҕын уурунар.

Рожина, С. Э : Хоһоон // Буукубалар кэпсииллэр / хомуйан оҥордо Л.Г. Петрова ; худуоһунньук С.Е. Сунхалырова. — Дьокуускай : Бичик, 2007. — 72 с.

Эриэккэс эһиэкэйи
Эһиэхэ эрэ,
Эһэлээх эбэбэр
Эҕэрдэлээн этиэм.

Одорусов, П. Эбээ : Хоһоон // Буукубалар кэпсииллэр / хомуйан оҥордо Л.Г. Петрова ; худуоһунньук С.Е. Сунхалырова. – Дьокуускай : Бичик, 2007. — 72с. ; то же Үрүйэчээн : [алын кылаас оҕолоругар ааҕар кинигэ / хомуйан оҥордулар: Г. С. Гаврильева, Л.С. Заровняева ; худож. Н. Н. Николаева]. — Дьокуускай : Бичик, 2012. – с. 16

Эбээ

Эбээ эрдэ уһуктар,
Эбээ хойут утуйар.
Эбээ курдук түбүктээх,
Эбээ курдук үлэлээх
Ким да баарын билбэппин,
Кимин кыайан эппэппин.

Эбээ дьиэтин дьаһайар,
Эбээ сиэнин харайар.
Эбээ курдук эйэҕэс,
Эбээ курдук сайаҕас
Ким да баарын билбэппин,
Кимин кыайан эппэппин.

Одорусов, П. Эһээ баара — дьиҥнээх дьол : хоһоон // Буукубалар кэпсииллэр / хомуйан оҥордо Л.Г. Петрова ; худуоһунньук С.Е. Сунхалырова. — Дьокуускай : Бичик, 2007. – 73 с.

Эһээ баара — дьиҥнээх дьол

Эһэм миэнэ кырдьаҕас
Ол эрээри сымнаҕас.
Дууһалыын да аһаҕас,
Санаалыын да сайаҕас.
Мин эһээбин таптыыбын!
Мин эһээбин хайгыыбын!

Бардаҕына ахтабын,
Кэллэҕинэ кууһабын,
Үөрэтиитин-этиитин
Үөрэ-көтө истэбин.
Сээркээн сэһэн кэпсээнин
Сэҥээрэбин мэлдьитин.
Мин эһээбин таптыыбын!
Мин эһээбин хайгыыбын!

Имэрийэ сылдьабын,
Иэйэн сыллаан ылабын.
Эһэм миигин таптыырын
Сэрэйэбин, таайабын.
Кинитэ суох букатын
Мүнүүтэ да буолбаппын.
Мин эһээбин таптыыбын!
Мин эһээбин хайгыыбын!

Муудараһын, сүр өйүн
Ылынабын, өйдүүбүн.
Уһун кэмҥэ олорон
Кырдьар сааска бу тиийии
Кырдьыга да ситиһии.
Мин эһээбин таптыыбын!
Мин эһээбин хайгыыбын!

Эһээлээх диэн үчүгэй,
Эһээ баара дьиҥнээх дьол.
Мин эһээбин таптыыбын!
Мин эһээбин хайгыыбын!

Эбээ күөрчэҕэ : Хоһоон // Киэҥ иһит кэһиэхтээх. Сүрэҕим лирическэй дневнигэ : талыллыбыт хоһооннор / Сэмэн Руфов. — Дьокуускай : Бичик, 2011. — с. 151

Эбээ күөрчэҕэ
Түбүк бөҕө эбээҕэ:
Бастаан чэйин оргутта,
Онтон кыһыл миискэҕэ
Сүөгэй үөһэ үүт кутта.

Онно өссө дэлэйдик
Отон эбээт ныһыйда
Уонна түргэн-түргэнник
Элэҥнэтэ ытыйда!

Үүттэн уонна сүөгэйтэн
Үллэн-баллан үөскээбит,
Күөрчэх-күөрчэх барахсан
Чээкэ-чээкэ да эбит!

Моруосунай дуу диэммин
Муннубунан даҕайдым,
Тохтор күүгэн бэйэтин
Тулуйбакка амсайдым.

Эбээ эттэ: «Килиэптээн
Тото аһаа, тоҕойуом!»
Куукалкабар көөчүктээн
Мотуйуом да мотуйуом!

Үүттэн уонна сүөгэйтэн
Үллэн- баллан үөскээбит,
Күөрчэх- күөрчэх барахсан
Чээкэ- чээкэ да эбит!

Эбэм, эһэм аахха : хоһоон // Эбэм, эһэм аахха: Хоһооннор. Оскуолаҕа киириэн иннинээҕи саастаах оҕолорго / Константин Сосин; С.В. Иванова ойуута. — Якутскай: Кинигэ изд-та, 1986.- 5 с. то же Хаачыал-маачыал : оскуолаҕа киириэн иннинээҕи саастаах уонна начальнай кылаас оҕолоругар / Константин Сосин; В. Ноева ойуулара. — Дьокуускай : Бичик, 2002.- с. 20

Эбэм, эһэм аахха

Эбэм, эһэм көҥүллээбэттэр,
Тэлгэһэттэн тэйиппэттэр —
Соҕотохпун ээ, сиэннэрэ.

— Оҕолору кытта тэҥҥэ
Дьэдьэннэһэ сылдьыа суоҕа,
Аны мунан хаалыаҕа.

— Сайылык анна элгээҥҥэ
Күнү күннээн сөтүөлүөҕэ,
Аны ууга түһүөҕэ.

— Бөһүөлэккэ тиийдэҕинэ,
Улдьаарыаҕа, мэниктиэҕэ,
Массыынаҕа киириэҕэ.

— Киэһэ ынах хомуйарга
Сииги кэһэн тымныйыаҕа,
Аны ыалдьан хаалыаҕа…

Эбэм аах миигин таптыыллар,
Барыттан харыстыыллар —
Соҕотохпун ээ, сиэннэрэ.

Эһэм аах кэпсэтэллэр : хоһоон // Эбэм, эһэм аахха: хоһооннор / Константин Сосин ; С.В. Иванова ойуута. — Якутскай : Кинигэ изд-та, 1986. — 6 с. то же Хаачыал-маачыал : оскуолаҕа киириэн иннинээҕи саастаах уонна начальнай кылаас оҕолоругар / Константин Сосин; В. Ноева ойуулара. — Дьокуускай: Бичик, 2002. – с. 22

Эһэм аах кэпсэтэллэр

Эбэбиттэн ыйытабын:
— Эбээ, кыһыах диэн тугуй?
— Оттон саары? Оттон сарыы?
— Тугу талкы диигитий?
Эһэбиттэн ыйытабын:
— Эһээ, кирис диэн тугуй?
— Оттон айа? Оттон ырба?
— Тугу кылыы диигитий?

Былыргы да тылларынан
Эһэм аах кэпсэтэллэр!
Күнү быһа арахпакка
Ыйытарбын сөҕөллөр.

Эбэм үөрэҕэ : хоһоон // Эбэм, эһэм аахха : хоһооннор : оскуолаҕа киириэн иннинээҕи саастаах оҕолорго / Константин Сосин ; С.В. Иванова ойуута. — Якутскай : Кинигэ изд-та, 1986.-7с. То же Хаачыал-маачыал : оскуолаҕа киириэн иннинээҕи саастаах уонна начальнай кылаас оҕолоругар / Константин Сосин ; В. Ноева ойуулара. — Дьокуускай : Бичик, 2002. – с. 23

Эбэм үөрэҕэ

Эбэм миэхэ биирдэ
Көрдөрөн, этэн истэ:
— Бу — буруолаах «б»-ы,
— Бу — паарта «п»-та,
Оттон өттүк баттаммыт —
Федоров «ф»-та.
Эһэм онуоха куллэ:
— Кэбис, кэбис,— диэтэ,-
— Сыыһа үөрэтэҕин.
— Букванан буолбакка,
— Дорҕоонунан ааҕарга
— Үөрэтэллэр билигин.
Эбэм эмиэ куллэ:
— Кэбис, кэбис,- диэтэ,-
— Үөрэтэрдии үөрэппэппин,
— Буквалары эрэ ааттыыбын.
— Итинник аахпыт ыраатта,
— Умнууга да хаалла…

Ыалдьыбыт лэкээлэр : хоһоон // Эбэм, эһэм аахха : хоһооннор : оскуолаҕа киириэн иннинээҕи саастаах оҕолорго / Константин Сосин; С.В. Иванова ойуута. — Якутскай : Кинигэ изд-та, 1986. – 7 с.

ЫАЛДЬЫБЫТ ЛЭКЭЭЛЭР
Эһэм этэр эбээбэр:
— Ыалдьыбыттар лэкээлэр.
Оҕом биһи тиийиэхпит,
Кинилэри эмтиэхпит.
Эһэм этэр эбээбэр:
— Эмдэй-сэмдэй лэкээлэр

Ардах түһэр кэмигэр
Ууну мээнэ кэспиттэр.
Эһэм этэр эбээбэр:
— Мэник-тэник лэкээлэр
— Таҥастара илийбит,
— Сүүстэрэ итийбит.
Эһэм этэр эбээбэр:
— Ыалдьыбыттар лэкээлэр.
— Оҕом биһи тиийиэхпит,
— Кинилэри эмтиэхпит.

Кыттыгас отчуттар : хоһоон // Эбэм, эһэм аахха : хоһооннор : оскуолаҕа киириэн иннинээҕи саастаах оҕолорго / Константин Сосин ; С.В. Иванова ойуута. — Якутскай: Кинигэ изд-та, 1986. – 9 с.

Кыттыгас отчуттар
Таҥна туран эһэм эттэ:
— Түөрт кыттыгас отчуттар
От эргитэ киириэхпит.

Тэлгэһэттэн тэйэргэ —
Биир аргыспыт ситиэҕэ,
Иккис күүтэн туруоҕа…

Эһэбиниин хаамсабыт —
Биһигини ким да сиппэт,
Күүтэр киһи көстүбэт.

— Ханна бааллар аргыстарбыт?
Кыттыгастарбыт, арааһа,
Хойутаабыт буоллахтара…

Күлэ-күлэ эһэм эттэ:
— Билигин да төрдүөбүтүн
— Бэйэҥ өйдөөн көрбөтөххүн.
-Биһиги оту эргитэбит:
Күн итиинэн сырайар;
Тыал сахсыйар, куурдар.

Итинник күүстээх үлэни,
Кыттыгастардаах буоламмыт,
Көмөлөөммүт кыайабыт.

Мин эһэбэр этэбин:
— Киэһэ үлэлээн бүтүөхпүт
— Уонна төрдүөн дьиэлиэхпит.
-Эһэм биһи хаамсыахпыт,
Тыалбыт ситэн ааһыаҕа,
Күммүт күүтэн туруоҕа.

Дьоллоох эбэлэр : хоһоон // Остуоруйалар. Кэпсээннэр. Хоһооннор. Сатира. Тылбаас : [орто саастаах оскуола оҕолоругар] / Константин Туйаарыскай ; [хомуйан оҥордо Г. И.
Захарова-Алгыстаана ; киирии тылын суруйда И. М. Сосин]. — Дьокуускай : Бичик, 2008. – с. 85

Дьоллоох эбэлэр

Эбэ эмээхсин ардыгар
Эйэҕэстик сэмэлэнэр:
— Оҕолору атаахтатар,
— Отой иэдэттэ, — дэтэр.
Эбэ сүрэҕэ киэҥ-холку,
Кыыһырары сатаабат.
Сиэнин көрдүн:
— Оо, дьолбун!
Атыннык адьас ааттаабат.
Эбэ үөрэтэрин сиэнэ
Ардыгар баардылаабат,
Эбэ таптыырын билэн
Аһары улдьаарар.
Эбэ үтүөтүн сиэнэ
Өллөҕүнэ эрэ өйдүүр:
— Тыыннаах буолбат, эбэм…
— Тылын истибэтэх өйбүүн…

Эбэбин көтөҕүөм : хоһоон // Остуоруйалар. Кэпсээннэр. Хоһооннор. Сатира. Тылбаас : [орто саастаах оскуола оҕолоругар] / Константин Туйаарыскай ; [хомуйан оҥордо Г. И.
Захарова-Алгыстаана ; киирии тылын суруйда И. М. Сосин]. — Дьокуускай : Бичик, 2008. – с. 99 то же Чээн : кыра саастаах оҕолорго / Константин Туйаарыскай. — Якутскай : Саха сиринээҕи кинигэ издательствота, 1964. — с. 11

Эбэбин көтөҕүөм

— Иэхэй-чуохай, иэхэй!
Иэхэй-чуохай, иэхэй!
Эһэм, эбэм кэллэ.
— Эн баҕар, Эдьиэй, бар!
(Эдьиэй хап-сабар
Этиппэккэ ыстанар.)
-— Ийээ, ийээ,
Көтөх эрэ.
— Таҥаспын тэбиим,
— Тохтуу түс.
— Аҕаа, аҕаа,
— Көтөх эрэ.
— Илиибин суунуум,
— Тохтуу түс.
— Эһээ, эһээ,
— Көтөх эрэ.
— Табахпын тардыым,
— Тохтуу түс.
— Эбээ, эбээ,
— Көтөх эрэ.
— Айа, сылайдым,
— Эн көтөх.
— Эбээ, эбээ, Кырдьык дуо?
— Төбөҕүн уур,
— Түһэхпэр уур.

Эһэм миэнэ бэтэрээн : хоһоон// Отонноох оҥоойук : хоһооннор / Гаврил Семенов-Серкин; ойуулаата А.Р. Богатырева. — Дьокуускай : Бичик, 2010.- 43 с.

Эһэм миэнэ бэтэрээн,
Элбэҕиэн мэтээллэрэ,
Эйэни көмүскэспит
Эдэр сааһын бэлиэлэрэ.

Эбэ : хоһоон // Ача / Константин Туйаарыскай ; [худож. Федоров С. В.]. — Якутскай : Саха сиринээҕи кинигэ изд-вота, 1968. – с. 183

Эбэ

Эмээхсин халлааҥҥа көппүтүн
Эдьигээн сиригэр көрбүтүм,
Эмээхсин тэллэҕэ тэлээрэр,
Эдьигээн үрдүнэн элээрэр.
Аарыма — аҕыс уон сааһыгар
Ааиньаллыы халлааҥҥа тайаарар,
* Эмээхсин эдэрдии мичээрдэ.
Эмээхсин сүһүөхтүүн чэпчээтэ.
Хамсаҕа табааҕын уурунан
Халлааҥҥа буруота унаарар.
Урукку олоҕун туһунан
Уолугар — лүөччүгэр быһаарар:
— Кырдьаҕас эбэкэ кыырт буолан,
Кыстатыам хайатын туораатым…
Саһыллыыр, саарбалыыр сахтарбар
Саллыылаах да дабаан буоларыҥ!..
Кыыс-күтүөт дьиэтигэр кыра сиэн
Биһигини бигээри кэллим диир,
Хомууна миҥэтин миинним диэн
Хотугу эмээхсин сэһэргиир.

Күн миэхэ мичээрдиир : Хоһоон // Күн мичээрдэр / Иннокентий Сыроватскай. — Дьокуускай : Бичик, 2010. — 7 с.

Күн миэхэ мичээрдиир

Күн миэхэ мичээрдиир
Төкүнүк-бөкүнүк,
Мээчигим тэйиэлиир
Төкүнүк-бөкүнүк.

Мин эһэм элэктиир
Төк үнүк-бөк үн үк,
Эн бэйэҥ эмиэ диир
Төкүнүк-бөкүнүк.

Үөрдэхпиэн-үөрдэхпиэн
Төкүнүк-бөкүнүк,
Күн уонна мин иккиэн
Төкүнүк-бөкүнүк.

Чэччийэ : Хоһоон // Эһэлээҕим тиэргэнигэр : төрөппүт оҕотугар ааҕарыгар / Константин Сосин; А. Филиппова ойуулара.- Дьокуускай : Бичик. — 2015. — 27 с.

Чэччийэ

Эһэҕэ сүктэрэн,
Эбэҕэ сиэттэрэн
Киэһээҥҥи сөрүүҥҥэ
Хаамсабыт чэччийэ.

Утуйуох иннинэ
Кэриини кэрийэ
Кэпсэтэ-ипсэтэ
Хаамсабыт чэччийэ!

Күн киирэн эрэрин,
Күдэммит көтөрүн
Кэрэхсии көрөбүт,
Хаамсабыт чэччийэ.

Мин эбэм : хоһоон // Оҥой- соҥой оҕо сааспыт : кыра саастаах оскуола оҕолоругар хоһооннор / Михаил Скрябин ; художник В.Ф.Ноева. — Дьокуускай : Бичик, 2004. – 30 с.

Мин эбэм

Үчүгэйиэн мин эбэм,
Үчүгэйбин мин бэйэм.
Эбэбиниин иллээхпит,
Иккиэн сылдьар идэлээхпит.

Киэһэ сыллаан утутар,
Сарсыарда эмиэ туруорар.
Амтаннаах аһы астыыр,
Арааһы кини сатыыр.

Кэрэ кэпсэл кэһиилээх
Киэһэтин кини кэтэһэр,
Итии-сылаас мичээрдээх
Дьиэбэр кини көрсүһэр.

«Хайа, хайдах сырыттыҥ?
Хайдах, тугу оҥордун?» —
Үрүт үөһэ ыйытар,
Үчүгэйтэн астынар.

Эбэм элбэҕи билэр,
Мэлдьи миигин үөрэтэр.
Үгүстүк үҥкүүлэтэр,
Оҕо курдук оонньуур, күлэр

Үчүгэйдик үөрэниэм,
Үгүһү-элбэҕи билиэм,
Элбэх биэһи көтөҕүөм,
Эбэбин эмиэ үөрдүөм.

«Эбээ, олох кырдьыма,
Эбээ, отой ыалдьыма.
Барыбытын эн үөрдүүй,
Барыбытын көтүтүүй».

Сайын эһээлээххэ : хоһоон // Оҥой- соҥой оҕо сааспыт : Кыра саастаах оскуола оҕолоругар хоһооннор / Михаил Скрябин ; художник В.Ф.Ноева. — Дьокуускай : Бичик, 2004. – 24 с.

Сайын эһээлээххэ

Эрдэттэн оностон барабын,
Мээчиктиир, сөтүөлүүр,
Ууга оонньуур, күөгүлүүр
Тэриллэрбин ылабын.

Дьэ уонна эһээҕэ,
Итиэннэ эбээҕэ
Кэһиилээх буолабын,
Күүппүттэрин булабын.

Балтыбын матарбаппын,
Бырааппын да умнубаппын.
Мин кэлиим күүтүүлээх,
Мэлдьитин үөрүүлээх.

Сайылыы кэлбиккин
Сатаан кистээбэккин,
Оҕолор билэллэр,
Оонньуу кэлэллэр.

Бу манна үчүгэй,
Барыта үчүгэй.
Дуоһуйа утуйаҕын,
Доруобай буолаҕын.

Сарсыарда тураҕын
Чөчөгөй иһэҕин,
Эбээ күөрчэҕин
Элбэҕи сиигин.

Эбээлиин аһатан,
Ньирэйи таһааран
Хонууга ыытаҕын,
Киэһэтин тутаҕын.

Үрэхпит уутугар
Сөтүөлээн астынар
Ураты умсулҕанын
Умнубаккын, ахтаҕын.

Эппиппин толорон
«Эбэҕэ» киирсэбин,
Иннигэр олорон
Эрдиини эрдэбин.

Эһээ, дьэ, астынан
Илимин субуйар,
Балыгын арааран
Тымтайга хомуйар.

Онтон, дьэ, от оттуу
Эһээлиин барабыт,
Улахан отчуттуу
Боччумнук туттабыт.

Сынньалан буоллун диэн
Отууга хонобут,
Унньуктаах буоллун диэн
Уһатан оттуубут.

Салгына ырааһын
Эн сайа тыынаҕын.
Күөх илгэ утаҕын
Күннэтэ иһэҕин.

Көрүлээн, сөтүөлээн,
Күйгүөрэн үөрэҕин.
Күүлэйдээн, үлэлээн
Күүс ылан төннөҕүн.

Эһиил эмиэ бу манна,
Эһээлээххэ тахсыаҕым.
Сайылыкка сынньана
Каникулбун аныаҕым.

Эмээхсин : хоһоон // Хоһооннор, остуоруйалар, кэпсээн, тылбаас /
Чаҕылҕан ; [хомуйан оҥордулар : А. И. Винокуров, Л. М. Сабарайкина]. — Дьокуускай : Бичик, 2004. — с. 12

Эмээхсин

Унуох тирии буолбут
Кырдьаҕыыс-кырдьаҕас эмээхсин
Салҕалаан, бөкөйөн испитэ.
Орой уолчаан
көрөөт:
«Туох буолбут сатана симэхсин,
Тор суолбун туорайдыыр», — диэбитэ.
— «Айах адаҕата,
Күөх сири бааһырда сылдьыма!
Хоруопкар
эрдэттэн киирэ тур!»
— Кытаам, туоххун сиэттин?
— Кырдьаҕас баарыттан ыалдьыма!
— Мин да син,
эн курдук, мунутуур
Эдэр күөх саастааҕым.
Баҕар, эн
Бу дьоллоох буолаҕа*
Үүнэргэр,
сайдаргар баҕаран
Олооттум буолуоҕа!

Ийэ күнүгэр аналлаах хоһооннор

Ийэ И. Мигалкин.
Ийэ- олоҕу бэлэхтиир,
Ийэ- олоххо маарынныыр,
Кини- күҥҥэ тэҥнэнэр,
Күн күбэй Ийэ дэтэр.

Хас биирдии киһиэхэ–Ийэтэ
Саамай күндү киһитэ,
Сааскы күн сыламныыр сыдьаана
Күн күбэй ийэтин кэриэтэ.
Мин ийэм–мин дьолум, аанньалым,
Бу сиргэ төрөппүт таҥарам.
Эйэҕэс мичээрэ,сымнаҕас илиитэ,
Туохха да тэҥнэммэт бэлэҕим.
Сүрэҕим тэбэрин тухары
Ийэбин мин таптыам, харыстыам!
Олоҕум устатын тухары
Киниэхэ махталбын этиэҕим!

Ийэ ырыата
Күөгэйэ уһунна
Күлүмнүүр сырдык ый.
Эн дьолуҥ туһунан
Мин ырыа ыллыыбын.

Ол көмүс толбоҥҥо
Көҕөрөн, күндээрэн
Долгуйа оонньоото
Тайҕа хаар көбүөрэ.

Кылааннаах кырсаҕа
Сылаастык сууланан,
Кыраайбыт барахсан
Кылбаара нуурайда.

Эн эмиэ утуй диэн
Ньилбэкпэр, илиибэр,
Быыкайкаан биэбэйиэм,
Мин аргыый бигиибин.

Саргынан салаллан
Сыл кэлиэ, сыл ааһыа.
Бу халлаан анныгар
Эн көҥүл улаатыаҥ,

Оччоҕо мин түөспэр
Бигэммэт буолуоҕуҥ.
Соргулаах үчүгэй
Олоҕу булуоҕуҥ!

Эйигин бигиэҕэ
Бу халлаан, бу кыраай.
Эйигин билиэҕэ
Киэҥ байхал, Гималай.

Москва куоракка
Кырдьаҕас ийэҕин
Аҕыйах чааһынан
Сынньата илдьиэҕиҥ.

Эйигин бигиэҕэ
Буурҕалаах океан.
Эйигин билиэҕэ
Советскай күөх кыраай

Кылааннаах кырсаҕа
Сылаастык сууланан,
Кыраайбыт барахсан
Кылбаара нуурайда.

Эн эмиэ утуй диэн
Ньилбэкпэр, илиибэр,
Быыкайкаан биэбэйиэм,
Мин аргыый бигиибин.

Күөгэйэ уһунна
Күлүмнүүр сырдык ый.
Эн дьолуҥ туһунан
Мин ырыа ыллыыбын.

Мин ийэни айхаллыыбын, Ойуку.
Олоҕу саҕалыыр аанньалбытын.
Бастакы иринньэх тапталбытын,
Атахпытыгар туруорбут киһибитин.
Кинилэргэ алгыспын этэбин,
Эдэрлэргэ эмиэ сүбэлиибин,
Күн да сырдыга чуҥкук буолуоҕун
Кинилэр бааллара киэргэтэрин.
Кэннибитигэр кэтэһэ хаалар,
Кэлэрбитигэр үөрэ көрсөр.
Күннэтэ өрүү ахтар, суохтуур
Атын киммит баарый, доҕотторуом?
Мин ийэни ыллыыбын,
Кини сэмэйин уонна тулуурун.
Хомойорун, хоргутарын кистиирин,
Сылааһынан эрэ сыдьаайарын.
Доҕотторуом, ийэҕитин харыстааҥ.
Үҥэр-сүктэр аанньалбытын.
Кини баарыгар дьиэбит сылаас,
Ыалдьыт-хоноһо мэлдьи элбэх.

Ийэм мичээрэ А. Николаева

Ийэм истиҥ мичээрэ

Иҥмит эбит – мин нарын дууһабар,

Ийэм илиитин сылааһа

Иҥмит эбит – мин уйан сүрэхпэр.

 Ийэм мааны майгыта

Хаалларбыт эбит – бар дьоҥҥо махталы,

Ийэм сайаҕас санаата

Сахпыт эбит – бар дьоҥҥо сылаас сыһыаны.

Ийэм истиҥ мичээрин

Мин билигин да суохтуубун,

Ийэм истиҥ мичээрэ

Миэхэ мэлдьи сыдьаайдын.

 Ийэ И. Горнай.

Аҥардас тапталын уоҕунан
Ийэ арыт соҕотоҕун
Иитэлээн таһаарар уонунан
Эмдэй-сэмдэй оҕолорун.
Эһиги хомотор буолумаҥ
Ийэҕитин, оҕолорум.

Кини улахан оҕотунан
Көрдөрөр кыра оҕотун:
Ийэҕит дьиэнэн-хотонунан
Эргийиэр диэри олоруҥ,
Дьиэҕитин-уоккутун хомунан
Дьикти бэлэҕи оҥоруҥ.

Ийэ итиннэ олоҕунан,
Эдэрдэргэ холобурун,
Этиэ, мэктиэлиэ иэйэн туран
Элбэх оҕолоох ордугун,
Элбэх оҕо ийэтэ буолан
Итии тапталы булбутун.

Оттон бэйэтэ уутун умнан
Оҕолуур ыалдьар оҕотун,
Арыт түүҥҥү түннүккэ туран
Алгыыр ыраах баар оҕотун —
Ийэ оҕотун олоҕунан
Олорон ааһар олоҕун.

Кэрэ диэн кыыһынан, уолунан
Киэн тутта ийэ олордун,
Эйэҕэс мичээрин уотунан
Ийэ сир иэнин толордун!
Эһиги хомотор буолумаҥ
Ийэҕитин, оҕолорум.

Таптыаҕыҥ ийэни! Эллэй.

Күн көрүө — от үүнүө,
Сибэкки тэтэриэ.
Күнэ суох туох үүнүөй? —
Күөх сирэм күкээриэ.

Ол тэҥэ — күн тэҥэ
Эн ийэҥ, мин ийэм.
Ийэтэ суох иинэн,
Иһийиэ сир ийэ.

Күндүттэн күндүнү,
Кэрэттэн кэрэни,
Күөх сирэм сир күнүн —
Таптыаҕын ийэни!

Ийэттэн төрүүллэр
Генийдэр, геройдар,
Долгуннуу үксүүллэр,
Үүнэллэр норуоттар.

Эн, кини уонна мин
Ийэттэн кэлбиппит,
Ийэбит эмиийин
Илгэтин испиппит.

Күндүттэн күндүнү,
Кэрэттэн кэрэни,
Күөх сирэм сир күнүн
Таптыаҕын ийэни!

Хараҥа хаххалыа —
Күн өһөн барыарыа,
Былыты тыал ыһыа —
Күн күлүм чаҕыллыа.

Оҕотун сор булуо —
Ийэҕэ күн өһүө,
Оҕото дьоллонуо —
Күн курдук күлүмнүө.

Күндүттэн күндүнү,
Кэрэттэн кэрэни,
Күөх сирэм сир күнүн —
Таптыаҕыҥ ийэни

Үрдүк күн соҕотох,
Аан дойдуҥ эмиэ биир,
Ийэ сир оҕото,
Эн ийэҥ эмиэ биир.

Ийэккэҥ сүрэҕэ
Эн түөскэр тэбиэлиир.
Лениннии ийэҕэр
Эрдээхтик иитилин!
Күндүттэн күндүнү,
Кэрэттэн кэрэни,
Күөх сирэм сир күнүн
Таптыаҕыҥ ийэни!

Эн Ийэ дойдугун,
Ийэҕин таптыыр буол,
Оҕоҕун-уруугун
Ийэлии иитэр буол!

Ханна да бардаргын —
Ыл ийэҥ алгыһын,
Ханна да буолларгын —
Ийэҕин эн аҕын!

Күндүттэн күндүнү,
Кэрэттэн кэрэни,
Күөх сирэм сир күнүн —
Таптыаҕыҥ ийэни!

Герой ийэтигэр Эллэй.

Ытаама, ийээ, ытаама,
Оҕоҥ мээлэ өлбөтө:
Кыайыыга сирдиир знамя —
Кини өлбөт өҥөтө.

Былыргы кэмҥэ ким үҥүү,
Өргөс-кылаан туппутай? —
Ол күнүн сирин көмүскүү
Ньургун Боотур турбута.

Ыраах соҕуруу бырааттан
Ыар ынчык туруута —
Араҥаччылыыр санааттан
Оҕоҥ буойун буолбута.

Ол, ханна киллэм сир күөҕэр
Оонньуур халлаан кустуга,
Булгунньах модун түөһүгэр —
Буойун уолун унуоҕа.

Умнуллубат ол дойдуга
Хоту туундара уола,
Кини Ийэ дойду туһугар
Хотой хорсуна буолла.

Най-хара танка минэлээх
Өлүү уота түллэрэ, —
Эн оҕоҥ, этин илиилээх,
Ону үлтүрүтэрэ.

Оннук биир хааннаах хапсыыга
Кини хаһыытаабыта,
Сытыы ыстаал ыстыыга
Сындыыс уоттаммыта:

— Уруйдан үгүс үйэҕэ,
Уйгулаах Украинам! —
Өстөөх моҕой сүнньүгэр
Өргөн кылыс саалынна.

Кыдыйыллан, к;ыа хааныгар
Өстөөх аймах уһунна.
Кыһыытыан! Кыайыы ааныгар
Хаарыан оҕоҥ оҕунна…

Өлбүтүн иһин, бэрт аата
Бары сиргэ таптанна.
Таптаата саха тайҕата,
Таптаата Украина.

Кини унуоҕар күн кыыһан,
Көбүөр симэх тэтэрдэ,
Көнүллэммит дойду кыыһа
Клен маһы үүннэрдэ.

Ытаама, ийээ, ытаама,
Оҕоҥ мээлэ өлбөтө:
Кыайыыга сирдиир знамя —
Герой өлбөт өҥөтө.

Ийэкээ, эйиэхэ ыллыыбыт С. Дадаскинов.

Ийэкээ, эйиэхэ ыллыыбыт
Истиҥтэн-истиҥ ырыаны.
Эйиигин олуһун таптыыбыт
Таптыахпыт үйэ саас тухары.

Эн кэрэ даҕаны киһигин,

Күн тэҥэ биһиэхэ күндүгүн.

Биһиги хас биирбит биһигин

Бигииргэ ыллаабыт үһүгүн.

Арыый да өйдөнөн, улаатан,

Аптаах ол ырыаҕын истэммит,

Эйиэхэ илиини даллатан

Эйэргиир-мичээрдиир этибит.

Ол кыра чыычаахтар бу бүгүн,

Ийэкээ, эйиэхэ ыллыыбыт.

Күн тэҥэ биһиэхэ күндүгүн,

Кэрэттэн кэрэҕин туойабыт.

Ийэ М. Тимофеев.

Ийэ – кэҕэ буолбатах,

Ийэ сылгы чыычааҕа,

Сиргэ түһэр ылааҕа…

Күн кыымыттан, оттон-мастан

Көмүс ньээкэ уйа туттар.

Ийэ – таптал, эдэр саас

Иэйиэхситин биһигэ,

Үрүҥ илгэ сып-сылаас

Уота оонньуур түөһүгэр…

Чай таас чөмчүүк сымыытыттан

Табыталлаах дайан тахсар.

Ийэ – сылгы чыычааҕа

Иитэр кэҕэ оҕотун.

Айан, сырыы ырааҕар

Оҕотугар холбооттуур…

Күүтэ хаалар, алҕыы хаалар

Көмүс ньээкэ уйатыгар.

Ийэ тылын истиэҕиҥ  М. Тимофеев

Ийэ эрэ, ийэ эрэ

 Истиҥ тылы, кырдьык тылы,

Умуллубат тапталы

Эккэр-хааҥҥар инэрэр:

Эмиий үүтүн иһэрпитэ,

Биһикпитин бигээбитэ…

X о с ы р ы а т а:

Олох төрдө, омук төрдө,

Дойду, норуот дьолун төрдө,

Аал уот, дьиэбит иччитэ –

 Уол-кыыс, оҕо ийэтэ!

Ийэ тылын истиэҕиҥ,

Өлбөт уһун үйэлиэҕиҥ.

Үөрэниэҕиҥ, үлэлиэҕиҥ,

Аймахпытын элбэтиэҕиҥ.

Алаас-сыһыы ачата

Атар сылаас ардахтан…

Көҥүлбүтүн күөмчүлэппэт

Көтөр-дайар күүстэниэҕиҥ…

X о с ы р ы а т а.

Ийэбитин умнумуоҕун,

Ийэбитин кэриэстиэҕин,

Эппит тыла, алгыһа

Үйэ сааска сылдьыһар.

Киһи аймах кэнчээритэ,

Киһи дьоло ийэлэртэн..                                

Комсомол күнүгэр аналлаах хоһооннор

ЭН КОМСОМОЛ — МИН ДЬОЛУМ

Федор Лобанов тыллара

Комсомол, комсомол, Эн ыстаал кэккэҕэр үүнэбин. Бу улуу көҥүл дьол Буомнарын түөспүнэн тэлсэбин Хос ырыата: Аалай уоттаах сулуһуҥ Айар, тутар суолдьутум, Эн комсомол, Эн комсомол, Эн комсомол—мин дьолум. Ыар-курус чаастарбар Олоҕум доҕоро буолаҥҥын Мин ыраас дууһабар Уоспат күүс төлөнү уматтыҥ. Комсомол, эн эрэ Кылбайар кырдьыккын хоһуйсан Сүрэхтэн дьиҥ кэрэ Мин ырыам иэйиитэ. Ленин диэн кынаттаах Бойобуой ааккынан киэн туттан Мин дьоллоох-соргулаах Олоҕум эйиэхэ ананар. ЭДЭРКЭЭН АТАСПАР                                                                Егор Лаптев тыллара Сибэкки курдук эн киэркэйэн Эдэркээн атаһым үүнэҕин. Хайҕаллаах орденнаах комсомол Чиэс-аатын сүкпүтүн кэрэ суол. Бар-дьоммут дьолугар ананар Партия ыйыытын барытын — Төһөлөөх түбүктээх да буоллар Толорор комсомол куруутун. Эриирдээх эр-хорсун сырыынан, Эрчимнээх айар-күүс үлэнэн Комсомол космоска, сиргэ да Килбиэннээх кыайыыта үксээтэ. Күөгэйэр күннэргин баттаһа Эдэркээн атаһым, үүнэ тур. Хайҕаллаах комсомол кэккэтэ Хаһан да кэхтимэ, туругур!   КОМСОМОЛ                                                               Федор Лобанов тыллара Комсомол, эн тимир кэккэҕэр Эрэллээх ыччаты иитэҕин. Коммуна күндэлэс аартыгар Доҕордуу күүстэри түмэҕин. Эр-хоһуун төлөннөөх түөстэргэ Ильичпит үөрэҕин иҥэрдиҥ, Үрдүктэн үрдүккэ көтөргө Сылайбат кынаты үүннэрдиҥ. Уот сэрии оргуйар кэмигэр Охсуһуу болотун туппутуҥ. Дьол-соргу көҥүлүн иннигэр Чугуйбат кириэппэс буолбутуҥ. Комсомол кыайыылаах знамята Күн буолан умайан чаҕыллар. Күөх сирэм чэлгийбит дойдута Килбиэннээх ааккынан киэн туттар. Саргылаах ыччат дьон аатыттан Сахалыы «уруй!» — диэн этэбит. Эдэр саас дьолломмут сириттэп Эйиэхэ эҕэрдэ биэрэбит. ТААС БУОЛБУТ БУОЙУТТАР                                                      Е. Михеев тыллара Төрөөбүт Бүлүүбүт Төлкөлөөх буоругар, Комсомол аатынан Болуоссат киинигэр Тойону, батталы Түрүүлаан утарсан, Таас буолбут буойуттар Тапталлаах геройдар.   Тарбахтан ылсыһан, Тыйыстык туттунан, Уон сэттэ буойун— Уон сэттэ комсомол Бу көҥүл дойдубут, Бу дьоллоох олохпут Мэктиэтэ буоланнар Иһийэн тураллар.   Эрчимнээх санаалаах Эдэрдэр, эһиги, Ыар санаа кэмигэр, Ыраас күн күлүмэр, Ол хорсун уолаттар Уот кэриэс тылларын Иһиллээн тохтооҥҥут, Иҥэрин сүрэххэ! ЭДЭРИМ КЭХТЭРИ БИЛБЭТИН                                                                            Эллэй тыллара Көҥүл күүс сүүрүктүү көрүлээн Комсомол саастарым ааспыттар, Эргиллэн кэлбэттии эдэркээн Күөгэйэр күннэрим барбыттар. Күһүнүм күһэйэн, көмнөх хаар Олоҕум ыллыгын үллүктүүр, Ыас хара баттахпын маҥхатар, Чанчыкпын күлүмнүүр көмүстүүр. Ол буоллар даҕаны, дьиэрэйиҥ Саргылаах эдэр саас гимнэрэ, Сааскылыы мичээрэ күндээриҥ Олоҕум күһүҥҥү күннэрэ! Мин түөспэр комсомол сүрэҕим Мөлтүүрү билбэккэ мээр тэптин, Үлэбэр, ырыабар эдэрим Өрүү, дуол кэхтэри билбэтин! ЭН БААРГЫН, КОМСОМОЛ                                                                  С. Кустуктанов тыллара Умайар төлөннөөх кыһаттан, Уоскуйбат олохтоох ыччаттан Хотойдуу үрдүккэ көтүппүт Күн дьолун үлэнэн көрдөрбүт Эдэркээн саастааҕым, Эрэллээх аргыһым Эн бааргын, бойобуой комсомол Күн Ленин өрөгөй үөрэҕин, Кэскиллээх кэхтибэт кэриэһин Бар дьоммут сүрэҕэр тиэрдээччи, Барҕарар кэскиллээн сирдээччи Бу алта уордьаннаах кыһаҕа, Бааллырар сүүрүктээх ырыаҕа Эн миигин ыҥыран илпитиҥ, Сүрэхпэр тиҥийэ тэппитиҥ. Кынаттаах айаҥҥа кылбаҥнаа, Кырдьыгы, кыайыыны кылааннаа Мөлүйүөн эдэркээн уохтарга, Умайар, охсуһар уоттарга. ҮӨРЭХ ЫҤЫРЫЫТА                                                                       Эллэй тыллара Ыыт эрэ, эн миигин, ийэкээм! Ыыт эрэ, үөрэххэ барыахпын! Үөрүүлээх эдэркээн үйэкэм Килбиэннээх суолунан көтүөхпүн!.. Мин бүгүн комсомол Маайаттан Бэрт дьикти солуну иһиттим — Советтаах Якутскай куоракка Дьол өтө дьиҥ баарын мин биллим. Ол онно… бу халыҥ күөх тыабыт Хараҥа маардарын аастахха, Көрүөхтэн күндэлэс күн тыкпыт Долгуйар күүрүүлээх куоракка. Ол онно… эр дьоннуун, дьахтардыын Үөрэххэ, үлэҕэ биир тэҥнэр, Кыыс күнүн хараардар сор-халыым Муомахтыыр быаларын билбэттэр. Ыыт онно, эн миигин, ийэкээм, Ыыт онно, үөрэххэ киириэхпин! Ымсыылаах, ырҕай-баай симиэккэ Хамнаска ыыппаккар этэбин. Ол күтүр хотонун күлүгэр Саах-күрдьэх дьаарыгар тумнастан, Эн курдук сэлликкэ эмтэрэр, Хоруопка чугаһыыр куһаҕан! Мин мантан бараахтыыр баҕаккам Сүрэхпэр байҕаллыы бааллырар, Долгуйар Якутскай куоракка Күннэри, түүннэри ыҥырар. Ыыт эрэ, эн миигин, ийэкээм, Ыыт миигин, сырдыкка, куоракка! Ат иһэр… Комсомол дьүөгэккэм, Үөрдэхпиэн — эн илдьэр буолбуккар. ПИОНЕРДАР ЫРЫАЛАРА                                                   С. Кустуктаанап тыллара Күн Ленин кэскиллээх Кэриэһин толорон, Коммуна үөрүүлээх Олоҕун оҥорсон, Түөс аайы төлөннөөх Хаалтыспыт умайар, Дьоллоох саас эрчимнээх Ырыата дуорайар. Эрчиллэн, үөрэнэн Герой дьон буолуохпут, Кыайыылаах үлэнэн Чэчириир олохпут. Сыыйыллар сындыыстыы Күөх-куйаар халлааҥҥа Гагарин убайдыы Көтүөхпүт халлааҥҥа Дьол, эйэ күүрээннээх Маршынан иһэбит, Комсомол эрэллээх Күүстэрэ үүнэбит. ХОХОЧОЙ                                                                                                    Иван Гоголев тыллара Хохочой күөл түҥ тыатыгар Билигин да суор кыланар. Уо, хара суор, эн комсомол Уоттаах хаанын испитиҥ дуо? Уон сэттэлэр эрэ этэ, Эмискэ хаан кытарбыта… Уон сэттэ дьол кэхтибитэ, Уон сэттэ сор ааҥнаабыта. Ыраахтан уон сэттэ түннүк Ыалдьыттары ыҥырбат дии, Уон сэттэ чуор куолас сөҥнүк «Өстөөх өһүн ситиһиҥ!» — диир. Сүрэхтэрбит ынчыктыыллар Уон сэттэ оспот баастан, Сиргэ суостаах Хохочой баар, Суор кыланар, хааны суохтаан. КИЭН ТУТТА ЫЛЛЫЫБЫН                                                     И. Слепцов тыллара Киэн тутта ыллыыбын: Төрөөбут дойдубунан, Быйаҥнаах тайҕабынан, Үүнүүлээх хочобунан Бу дьолу-соргуну охсуһан аҕалбыт Бухатыыр дьоннору кыайыыга сирдээбит Киһиттэн генийи күн Улуу Ленини— Уруйдуубун! Туругурдун, саас-үйэ тухары! Киэн тутта ыллыыбын: Коммунист партиянан, Килбиэннээх ыйыытынан Киэҥ, дуолан хардыытынан! Киэн тутта ыллыыбын: Комсомол ыччатынан, Эрчим күүс үлэтинэн, Эр-хорсун санаатынан! КЕША АЛЕКСЕЕВ ТУҺУНАН ЫРЫА                                                                Иван Алексеев тыллара Кынаттааах туус маҥан атынан Кылбата көтүтэн, Саҥа күн сндаарар уотунан Сабылаҥ килбэҥнээн Саас-үйэ сүрэххэ киирбитиҥ. Хос ырыата: Хотугу комсомол Хорсуннуур хотойо! Өстөөҕү самнарса тэлэйбит Киэҥ суолун киэркэйэн, Норуотуҥ сарсыҥҥы кэскилин Ньургуннук түстэһэн Саас үйэ сүрэххэ эн бааргын! Геройбут кэриэһэ ыҥырар Куолакал кэриэтэ, Дьол, эйэ уоттара умайар Олоҥхо сиригэр саас-үйэ Сүрэххэ кыымнаатыҥ. Олоҕуҥ сырдыгын анаабыт Ол ытык знамятын Санныгар сүксүһэн барбыта Хотугу сир ыччата. Саас үйэ сүрэххэ тыыннааххын!