Никольская сельская модельная библиотека

Никольскай олохтоохторо, биир тумус туттар киһибит РСФСР тыатын хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ, улуус Бочуоттаах гражданина, оройуон тыатын хаһаайыстыбатын биллииллээх салайааччыта Шарапов Иван Серафимович муус устар 15 күнүгэр 2025 сылга  85 сааһа бэлиэтэнэр. Кини оҕо сааһа сэрии уонна ол кэннинээҕи ыарахан сылларга ааспыта. Төрөппүт аҕата Шарапов Серафим Николаевич, «Каландарашвили» колхоз председателинэн үлэлии олорон Аҕа дойдуну көмүскүүр Улуу сэриигэ ыҥырыллан барбыта, кини 1942 сыллаахха Ржев куораты көмүскээһиҥҥэ геройдуу охтубута. Ийэтэ Шарапова Мария Иннокентьевна кэргэнин сэриигэ атааран, илиитигэр үс кыра оҕолоох соҕотох хаалан, «Каландарашвили», кэлин «Киров» колхозтарга горючай таһааччынан, ыанньыксытынан, килиэп буһарааччынан үлэлээн үс уолун атаҕар туруорбута. Иван оскуолаҕа үөрэнэр кэмигэр 1956 сыллаахха Василий Семенович Яковлев-Далан учууталынан ананан үлэлии кэлбитэ. Саҥа учууталы, кылаас салайааччытынан уонна история уруогун биэрэр гына анаабыттар. Кини уруогар, хаама сылдьан өйдөөх хара харахтарынан оҕолору кэриччи көрө-көрө кэпсиирэ-ипсиирэ үһү. Ханнык да кинигэ дьоруойа баай-дуол, сир, былаас туһугар киирсиитэ барыта тиллэн, хамсаан тыыннаах хартыына буолан киэркэйэн тахсара. Кэлин Василий Семенович Яковлев — Далан улахан суруйааччы быһыытынан Сахатын сиригэр биллибитэ. Киниэхэ народнай суруйааччы аата иҥэриллибитэ, П.А.Ойуунускай аатынан государственнай бириэмийэ лауреата, педагогическай наука кандидата буолбута. Маннык үтүө учууталга уһуйулланнар бу кылаас оҕолоро бары билиигэ тардыһыылаах, олоххо эппиэтинэстээх дьон буола үүммүттэрэ.

Иван 1960-63 сс. Армияҕа Сахалин арыытыгар тиийэн авторотаҕа сулууспалаабыт, кэлин артиллерийскай полкаҕа көһөрбүттэр, онно дивизион комсомольскай тэрилтэтин секретарынан талыллан. Армия кэнниттэн Дьокуускай куоракка автоуправленияҕа үлэлээбитэ, бу идэни салҕаан 1964-69 сс. Омскайдааҕы тыа хаһаайыстыбатын институтугар ситиһиилээхтик туттарсан үөрэнэ киирбитэ. Үөрэҕинэн госпрактиканы «Нам» совхозка барбыта. Ол саҕана директорынан Арҕаа Хаҥалас ыччата Петров Семен Фомич, үөрэҕинэн ученай-агроном үлэлиирэ. Партизан отделениетыгар бөдөҥ  үүт табаарынай фермалааҕа, онно механизатор-инженеринэн Иваны анаабыта. Биригээдэ ыанньыгын хотонноро бөһүөлэк илин кытыытыгар түөлбэлээн тураллара. Онно ынаҕы ыаһын автодоилканан, сааҕы скребковай транспортерынан таһаараллара, эбэтэр ноһуом арыттаах муоста анныгар мунньуллара, уулатыы автопоилканан оҥоһуллара. Биир мөлтөҕө ууну ыраахтан массыынаны тиэйэн аҕалаллара. Ферма таһыгар күөл баара. Ол күөлү кыһын ноһуому кутан урукку сылларга киртиппит этилэр. Иван Серафимович ол күөлү носуоһунан хачайдаан куурдан баран күөл түгэҕин бульдозерынан астаран ыраастатан, дириҥэтэн түгэҕэр өрүс таастаах кумаҕын куттаран баран төттөрү хачайдатан, толотторон күөлү чөлүгэр түһэрбитэ. Ол  кэннэ ол оҥоһуллубут  күөлтэн носуоһунан хачайдатан автопоилка цистернатыгар бырахтарар гына оҥотторбута.

Үөрэҕин бүтэрэн төрөөбүт Намыгар тыа хаһаайыстыбатын управлениятыгар техникаттан куттал суох буолуутун инженеринэн, тыа хаһаайыстыбатын управлениятын кылаабынай инженеринэн үлэлиир. 1976-1980 сс. «Сельхозтехника» оройуоннааҕы холбоһугун кылаабынай инженеринэн ананан үлэлээбитэ. Иван Серафимович салайар, тэрийэр дьоҕура бу өр сыллар усталарыгар биллэрдик арыллыбыта, модун күүстээх техниканы сатабыллаахтык, таһаарыылаахтык үлэлэтии үтүөкэн оскуолатын барбыта. Совхозтарга техника материальнай базата тупсарыллан испитэ, «Сельхозтехника» холбоһугун коллектива үрдүк көрдөрүүлээх үлэтинэн республикаҕа, Россияҕа биллибитэ.

1980 с. оройуоҥҥа «Сельхозхимия» холбоһуга диэн сири кытта үлэни өрө көтөҕөр аналлаах саҥа тэрилтэ тэриллибитэ. Холбоһук председателинэн Иван Серафимович анаммыта. Үлэлээбитин 6 сылын устата холбоһук материальнай базатын тэрийиигэ, техникатын пааркатын кэҥэтиигэ, коллективы түмүүгэ киэҥ далааһыннаах тэрийэр үлэни ыыппыта. Бу дуоһунаска Иван Серафимович сиппит-хоппут, хаһаайыстыбаннай үлэҕэ уопутурбут дьоһуннаах салайааччы быһыытынан көстүбүтэ.

Сири төрдүттэн тупсаран оҥорууга, ходуһа сирин кэҥэтиигэ, бааһыналары өрөмүөннээһиҥҥэ, минеральнай, органическай уоҕурдуулары туһаныыга  хаһан да буолбатах киэҥ үлэлэр ыытыллыбыттара. Бу үлэлэри сэргэ «Сельхозхимия» холбоһуга оройуонун таһаҕаһын таһыытын, оройуон социальнай тэрилтэлэрин чоҕунан хааччыйыыны толороро.

Холбоһук бэйэтин эйгэтигэр социалистическайдыы куоталаһыыга республикаҕа, Россияҕа, Союзка хас да төгүллээх кыайыылааҕынан тахсан партия КК, ССРС Миниистирдэрин Советын, Профсоюзтар Киин Советтарын Знамяларын ылар чиэскэ тикситэлээбитэ. Советскай Союз көһөрүллэ сылдьар Знамятын субуруччу үстэ кыайаннар букатыннаахтык хаалларыллыбыта.

«Сельхозхимия” тэрилтэтэ республикаҕа бастакынан КАХОП (комплексное агрохимическое обслуживание полей) ньыматын баһылаабыта. Ити сири төрдүттэн тупсаран оҥоруу ньымата этэ. Ити үлэни сүрүннээбиттэрэ кылаабынай агрохимик Альбина Михайловна Романова, агроном Илья Лазаревич Еремеев, улуус кылаабынай агронома Дмитрий Дмитриевич Сивцев.

Тэрилтэ өссө үлэҕэ ситиһиитинэн буолар II Хомустаахха торфаны хостоон сиргэ органическай удобрение быһыытынан минеральнай эттиктэри холбоон бааһыналарга киллэриини тэриллибитэ. Бу этиллибит саҥа саҕалааһыннар Иван Серафимович сатабыллаах салайыытынан ситиһиллибитэ. Бурдук үүнүүтэ гаттан 17,6 ц ылыллыбыта (ол иннинэ 0,2 ц үүнүү этэ). Үлэлэри бригаднай подряд быһыытынан тэрийбиттэрэ. Ол курдук улахан «Т-100» трактордар биригэдьиирдэрэ Марков Илья Ильич «Үлэ Кыһыл Знамята» орден кавалера салайара. Уоҕурдуулары киллэрэр биригээдэ салайааччыта Дураев Айсан Дмитриевич, суоппардар биригээдэлэрин салайааччылара Егоров Николай Иванович, Семенов Петр Николаевич, Барашков Валерий Дмитриевич үлэҕэ улахан ситиһиилэри көрдөрбүттэрэ.

Иван Серафимович тэрилтэ сайдарын туһугар элбэхтик үлэлээбитэ, оройуон, республика салайааччыларын кытта үгүстүк кэпсэтэн, биир тылы булан ылыннаран үгүс тутуулары ыыппыта.

1986-1993 сс. Иван Серафимович оройуоннааҕы Агропромышленнай холбоһук советын председателин бастакы солбуйааччынан, председателинэн үлэлээбитэ. Бу 7 сылларга оройуон тыа хаһаайыстыбатыгар сыһыаннаах бары тэрилтэлэрин үлэлэрин кыайа-хото тутан салайбыта.

Бу кэмҥэ Нам улууhугар сири кытта үлэлээбит дьон сыратын сыаналаан, кинилэр ааттарын үйэтитэр сыаллаах Никольскайга «Сир» музейын дьиэтин туттаран, үлэҕэ 1991 сыллаахха киллэрбитэ. Оччотооҕуга оройуон Сэбиэтин исполкомун председателинэн Алексеев Дмитрий Федотович, культура отделын сэбиэдиссэйинэн Горохова Раиса Николаевна үлэлии олорон 1991 сыл атырдьах ыйын 22 күнүгэр 181 №-дээх дьаҺалы таһаарбыттара. Ити дьаҺал 1 түһүмэҕэр этиллэр: «Согласно совместного плана районного Совета народных депутатов и районного управления сельского хозяйства в целях пропаганды земледелия в районе создать «Музей земледелия района» на базе совхоза «Комсомольский» в село Никольцы Хамагаттинского сельсовета народных депутатов».

Иван Серафимович төрөөбүт Никольскайыгар нэһилиэк Советын председателинэн үлэлиир кэмигэр 1993 сылга “Сир” музейын экспозицията дьон көрүүтүгэр аһыллыбыта. Кэлин профсоюзтар республикатааҕы Федерацияларын дьыалаларга управляющайынан, «Хоту» санаторий кадрга начальнигынан уонна предпринимателинэн үлэлээбитэ.

Иван Серафимович киһи быһыытынан үтүө майгытын, оройуон тыатын хаһаайыстыбатыгар 25 сыллаах эҥкилэ суох үлэтин РСФСР тыатын хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитин, оройуон Бочуоттаах гражданинын үрдүк ааттара иҥэриллибиттэрэ кэрэһэлииллэр.

Иван Серафимовыһы  кытта  бииргэ  үөскээбит доҕотторо: Е. Р. Леонтьев, Ф. К. Протопопов, Н. А. Аргунов, Российскай Федерация  тыатын  хаһаайыстыбатын  үтүөлээх  үлэһитэ, үлэ  ветерана, улууска  ытыктанар  салайааччылартан  биирдэстэрэ   Иван  Серафимович  Шарапов  сырдык  аатын  үйэтитэр  сыалтан  сир  музейыгар  кини  аата  иҥэриллэрэ  буоллар  диэн  баҕа  санаалаара  туоларыгар  улаханнык  эрэнэн  туран  туруорсубуттара. Уонна кини бииргэ үлэлээбит тэрилтэтин үлэһиттэрин, аймах-билэ дьоннорун ааттарыттан киирбит этиилэри, туруорсуулары учуоттаан Улуус Мунньаҕын 2004 сыллааҕы ахсынньы 28 күнүнээҕи 23-с №-дээх «Нам улууһа» МТ депутаттарын Мунньаҕын быһаарыытынан «Никольскайдааҕы сир музейыгар» Иван Серафимович Шарапов аата иҥэриллибитэ.

Олоҕун үтүө кэмнэрин төрөөбүт оройуонун үлэтэ-хамнаһа үрдүүрүн туһугар анаабыт производство дьоһуннаах салайааччыта, үтүө доҕор, табаарыс, кини олоххо дьулуурдаах сырдык мөссүөнэ үүнэр көлүөнэҕэ үтүө холобур буола туруоҕа.

И. С. Шарапов аатынан Никольскайдааҕы Сири туһаныы музейын фондатыттан